Brusselbrussel-marktbrussel-triomfboog-park

Schaarbeek: schatkamer voor liefhebbers van art nouveau

Ezelstad, zoals de gemeente Schaarbeek in Brussel wel wordt genoemd, zou je met evenveel recht ook art nouveau-stad kunnen noemen. De naam ezelstad is afkomstig uit de 18de eeuw toen de ezels bijna even talrijk waren als de bevolking van Schaarbeek.

De inwoners gebruikten de ezels als trek- of lastdier en brachten zo hun 'krieken' naar de geuzestokerijen in Molenbeek om er kriekbier van te laten maken. Maar Schaarbeek is ook dé Brusselse art-nouveau-wijk bij uitstek. Het beste moment om dat te ontdekken is van woensdag tot zondag. Dat zijn de openingsmiddagen (van 12.00 tot 18.00 uur) van het Autriquehuis, een ‘landmark’ van de art-nouveau, ontworpen door Victor Horta. Het Autrique-huis is een 'must' voor iedereen die van architectuur houdt en maar zeker voor liefhebbers van het oeuvre van Victor Horta.

Van slaperig dorpje tot elegante voorstad
De wieg van Schaarbeek staat rond de Sint Servaeskerk. In de middeleeuwen ontwikkelde zich rondom deze kerk een plattelandsgemeenschap, die zich vooral bezighield met groente- en fruitteelt en wijnbouw. Tot de 19de eeuw dommelde Schaarbeek zo prettig voort als een rustig dorpje in de periferie van Brussel, gelegen tussen de valleien van de Zenne en de Maalbeek. Maar tegen het einde van de 19de eeuw veranderde Schaarbeek in een elegante en welvarende voorstad. Niet alleen had Brussel behoefte aan ruimte voor zijn almaar groeiende bevolking, maar de industrialisatie vrat ook ruimte.

Het Noordelijk treinstation werd in 1863 opgeleverd en de Koningsstraat werd verlengd tot aan het koninklijk paleis in Laken. Fabrieken trokken uit het centrum en vestigden zich langs het kanaal en de spoorwegen.   Aan de behoeften van de Brusselse bourgeoisie werd ook gedacht. Er werden ruime residentiele wijken ontworpen, langs brede lanen en groene parken. Dit trok inderdaad de aandacht van de rijke burgers, die vervolgens een beroep deden op de beste architecten van dat moment. En laten dat nu net de bouwmeesters zijn die in het voetspoor van Victor Horta (de voortrekker) de art-nouveau stijl omarmd hebben.  

Brussel als epi-centrum van de art nouveau
De breuk met de neo-stijlen uit het begin van de 19de eeuw is radicaal. Art-nouveau is een elegante en vloeibare stijl, geïnspireerd op vormen uit de natuur en die moderne materialen als smeedijzer, glas, fijne en exotische houtsoorten combineert met ambachtelijke ‘know-how’. Brussel was het epi-centrum van een kunststijl die maar even standhield (van 1887 tot 1910), maar die overal in Europa pareltjes van ongekende schoonheid opleverde.  

In de geest van Horta
De art-nouveau pionier Victor Horta bouwde zijn eerste ‘herenhuis’, het Autriquehuis, in Schaarbeek. Het is gelegen op nummer 266 van de Haachtsesteenweg, vlakbij de Sint Servaeskerk en dankt zijn naam aan de eigenaar die in 1893 Victor Horta de opdracht gaf tot de bouw van dit huis. Zowel de binnen-als de buitenkant tonen nog sporen van de overgang van classisme naar art nouveau. Het huis is geheel restaureerd in de geest van Victor Horta. Al lopend door het schitterende pand krijg je dankzij de vele gravures, foto’s en boeken ook een mooi overzicht van de metamorfoses van Brussel in die jaren en het werk van Horta. 

De mooiste laan van Brussel
Met de bouw van het Autriquehuis heeft Horta het pad geëffend voor andere architecten die in de art-nouveau stijl gingen bouwen. Neem alleen al de Louis Bertrandlaan, die in de as van de Sint Servaeskerk ligt, richting het Josaphatpark. Deze laan, in 1905 aangelegd, wordt beschouwd als één van de mooiste van Brussel. Je struikelt er bijna over de prachtige art nouveau panden van architecten als Frans Hemelstoet (38) en Gustave Strauven (43, 55-61, 63-67). Scholen (onder andere naar een ontwerp van Henri Jacobs), sociale woningen en openbare parken overtreffen elkaar in schoonheid. En je struikelt er trouwens ook over de vele restaurants, bakkerijen en winkels. 

Slopershamer
Na de Eerste Wereldoorlog was het gedaan met de kunstzinnige bloei van deze wijk. In de jaren vijftig van de 20ste eeuw begon het grote sloopwerk. Gelukkig zijn veel herenhuizen gespaard gebleven door er etagewoningen van te maken. Nu is Schaarbeek vooral een buurt waar immigranten wonen, afkomstig uit diverse landen rondom de Middellandse Zee. Ben je geïnteresseerd in een wandeling rondom het Autriquehuis dan kan je die via de website van het museum downloaden.  

Picknicken onder eeuwenoude bomen
Het Josaphatpark (aangelegd in 1904) is een heerlijke, weelderige plek om even tot rust te komen of om bij mooi weer te picknicken in de schaduw van eeuwenoude bomen aan een van de prachtige vijvers. Het park ligt in het verlengde van het centrale plein van de Louis Bertrandlaan. Op het kruispunt van de Betrandlaan en de Paul Deschanellaan staat een monumentale bronzen lichtmast, ontworpen door Jacques de Lalaing (tussen 1887-1913). De soepele bewegingen van de tijgers en de kronkelingen van de slangen op de voet van de mast behoren duidelijk tot de decoratieve taal van de art nouveau.  

Atelier-woning Henri Jacobs
Andere art nouveau hoogtepunten in deze wijk liggen aan de Eugene Demolderlaan; een laan bezaaid met elegante herenhuizen van onder ander de architecten Frans Hemelstoet, Henri Jacobs (44) en de twee huizen onder één kap van Joseph Diongre (51-53). Aan de Maarschalk Fochlaan 9 staat de atelier-woning van Henri Jacobs (de enige architect van de art nouveau beweging die in Schaarbeek zelf geboren is). Een prachtig, met scraffiti (muurfresco’s) verfraaid huis, geflankeerd door andere door hem ontworpen art nouveau-huizen. 

Sporen van Rene Magritte
In Schaarbeek staat ook het huis van Rene Magritte (1898-1967), de beroemde Belgische surrealistische kunstenaar, waar hij de laatste 10 jaar van zijn leven doorbracht (Mimosasstraat 97). Hij ligt begraven op het kerkhof van Schaarbeek, in de wijk waar hij in 1922 met zijn geliefde Georgette in de Sinte-Mariakerk in het huwelijk trad. Het kerkhof ligt aan de Avenue Jules Bordet en het graf van Magritte kan je vinden in deel 16, rij 2. Op het graf vind je soms hele vreemde objecten die bezoekers hebben achtergelaten in de geest van de grote kunstenaar.

Sinte-Mariestraat
Aan het einde van de Koninklijke Sinte-Mariestraat, gelegen aan het Colignonplein, vind je het gemeentehuis van Schaarbeek. Een in Vlaamse neo-renaissance stijl opgetrokken gebouw met in het midden een toren van 65 meter hoog, dat van binnen net een museum is.

En aan de andere kant van de straat, net voor de Sinte-Mariekerk liggen de oude markthallen. Sinds de Hallen hun marktfunctie verloren, doet het gebouw dienst als Europees cultureel centrum. Op de agenda van het podium tref je een gevarieerd programma, van dans tot circus. De Brusselaar heeft met Les Halles de Schaerbeek vooral een alternatieve concertzaal voor de betere popmuziek in handen.  

Klokkentoren
Niet te missen is de Heilige Familiekerk, die met zijn klokkentoren in neo-gotische en neo-Byzantijnze stijl op indrukwekkende wijze uitsteekt boven andere delen van Schaarbeek. De roodbakstenen kerk ligt aan de Huart Hamoirlaan, die in het begin van de 20ste eeuw werd aangelegd. Bijzonder is dat achterste gedeelte van de kerk dateert uit 1893 en het voorste uit 1937.

Het station van Schaarbeek
Niet ver van de Heilige Familiekerk ligt het station van Schaarbeek. Ontworpen door de architect van de spoorwegen, F. J. Seulen, vertoont het elementen van zowel de neo-renaissancestijl als van de art nouveau. In het station, dat nog steeds gebruikt wordt, is tegenwoordig het treinmuseum Train World gevestigd.

Brussel_station_schaarbeek-train-world

Heb je na al dit stadse ‘geweld’ behoefte aan een wandeling door de natuur dan heeft Schaarbeek ook in dit geval iets bijzonders te bieden: het natuurreservaat ‘Het Moeraske’, gelegen rechts van het station en het laatst bewaarde moeras van de Zennevallei. 

Locatie

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Travel Brussels in a minute

Mooie korte impressie van Brussel met drone en video