Brusselbrussel-triomfboog-parkbrussel-markt

Paviljoen van de menselijke driften

In het Jubelpark in Brussel staat, ingeklemd tussen de Grote Moskee en het Congo-monument, een verborgen pareltje. Jarenlang gevangen in een door Victor Horta ontworpen paviljoen, kan je eindelijk, na meer dan een eeuw, weer genieten van het wonderbaarlijk mooie reliëf 'De menselijke driften’ van beeldhouwer Jef Lambeaux.

Een 'memento mori, een 'vanitas': hier wordt het leven gevierd met de dood als onontkoombaar slotakkoord. Of zoals de schrijfster van het boek “Het meest doorgluurde sleutelgat van België” het zo plastisch verwoord: ‘Extase in een tijdloze momentopname geconcentreerd…Kristallisatie van zinnelijkheid in de frigide eeuwigheid. Saters en nimfen… Uitbundige vrouwen… Gespierde mannen. Vreugde en verdriet. Leven en dood. Een eb en vloed van heupen en armen… Elk lichaam zijn eigen verdwazing. Kronkelende lichamen in verschillende fasen van het leven lijken uit het marmer te kruipen'.

Brussel_horta-lambeaux-paviljoen

Controversieel kunstwerk
Van de beeldhouwer zelf is geen inhoudelijke beschrijving van het kunstwerk overgeleverd. En zo kan iedereen zijn eigen interpretatie geven. En dat gebeurde ook. Geen kunstwerk in de recente geschiedenis van België heeft zoveel losgemaakt, zoveel driften doen oplaaien, als het reliëf van Jef Lambeaux. Bij de eerste presentatie van het reliëf in Gent (1889) waren de critici zeer verdeeld: de liberalen zagen vooral het unieke vakmanschap van de kunstenaar; de conservatief katholieken schreeuwden het bijna van de daken 'pornografie, blasfemie!; en de socialisten en anarchisten vonden het een decadent werk.

Italiaanse barok
Met de 'koning der Belgen', Leopold II, kreeg de beeldhouwer Jef Lambeaux (1852 - 1908) in 1890 uiteindelijk toch toestemming om het reliëf van de menselijke driften te realiseren. En hiermee werd het een officiële Staatsopdracht.

Lambeaux, zoon van een koperslager, was toen al een gearriveerd kunstenaar. Na een studie aan de Antwerpse Academie en zijn eerste schepping ‘De kus’ (geïnspireerd op het werk van Rodin en te zien in het museum voor Schone Kunsten in Antwerpen), kreeg hij een studiebeurs voor drie maanden. Hij vertrok naar Italië en werd overdonderd door de sculpturen van Cellini, Bernini, Michelangelo, de fonteinen in Rome, hun levendigheid en de barokke zwier. Zijn werk zou na deze reis nooit meer hetzelfde zijn.  

'Van de vleesduivel bezield'
Bij het grote publiek is Jef Lambeaux vooral bekend als de ontwerper van de beroemde 'Brabofontein' op de Grote Markt van Antwerpen. Bij de onthulling van de fontein in 1887 liepen de gemoederen ook al hoog op. De kunstenaar brak met de conventie van 'diepgevroren standbeelden'. De vernieuwende barok-manieristische beeldtaal, in combinatie met de naaktheid van de figuren leidde tot negatieve reacties van vooral de conservatieve katholieken. 

Minder bekend is dat Lambeaux ook de schepper is van het vergulde beeld van 'St-Joris en de draak' op het dak van het Huis van Spanje (Grote Markt 7). Maar zijn levens- en meesterwerk is decennialang onzichtbaar gebleven voor het publiek. 

Victor Horta: architect en lieveling van Leopold II
Vanaf het begin was duidelijk dat het reliëf beschermd moest worden door een ‘luifel’. De 28-jarige Horta (1861-1947) haalde de opdracht binnen en in 1890 werd contractueel bevestigd dat het acht jaar later klaar moest zijn. Voor Horta was dit zijn eerste openbare opdracht. Ambitieus als hij was vergat hij dat zijn rol als architect een dienende was: het maken van een luifel voor een kunstwerk. Hij had zo zijn eigen ideeën en die leidden tot botsingen met Lambeaux en uiteindelijk tot een terugtrekking van Horta. Hij liet de afronding van zijn het paviljoen over aan een collega-architect, Edmond Serrure.  

'Éen koelkamer voor karkassen' 
Victor Horta ontwierp een neo-classicistische tempel in roze marmer, geplaatst op een verhoging, met een vierkant grondplan, aan drie zijden gesloten met een driehoekig fronton boven de open voorzijde dat door vier ronde zuilen tussen twee pilasters wordt gedragen. Het interieur is sober.  

Brussel_Jubelpark-paviljoen-Lambeaux 

Belichting van het relief
Het reliëf, 12 meter lang en 8 meter hoog, beslaat de gehele achterwand. De zijwanden zijn gedecoreerd met geel marmer uit Siena en de vloer bestaat uit een mozaïek van witte, rode en oranje Italiaanse marmeren blokjes. De controverse met Lambeaux ontstond over de belichting van het reliëf. Volgens de kunstenaar had zijn werk diffuus licht nodig om tot zijn recht te komen. Horta vond dit echter onzin. Hij had in zijn ontwerp een frontale lichtinval voorzien. Horta begreep niet dat het helder witte carrara marmer van het reliëf het niet verdraagt om volledig uitgelicht te worden.

Botsing tussen twee ego's
Toen het paviljoen in 1899 officieel onthuld werd (onder de naam 'De Cavalrieberg des Menschdoms), zag Lambeaux wat hij al gevreesd had: een harde lichtinval die het reliëf absoluut niet tot zijn recht liet komen. Lambeaux liet het paviljoen afsluiten met een houten schutting in afwachting van een muur. Na een lange strijd paste Horta met tegenzin zijn plannen aan. Hij schoof de zuilen en het fronton naar voren en op de plaats van de zuilen kwam een muur. Zo ontstond een rechthoekig grondplan met portiek, 17 meter diep. De façade werd in het midden van een deur voorzien. 

Sterven voor het einde
Het eindresultaat heeft Jef Lambeaux niet meer met eigen ogen mogen zien. Hij stierf in 1908, 56 jaar oud. En ook zijn mecenas, koning Leopold, mocht het genoegen van zoveel schoonheid uit marmer gehouwen niet meer zelf aanschouwen. Hij stierf een jaar later.  

Geen publiek
Het gebouw werd vervolgens onder de verantwoordelijkheid van de Administratie voor Schone Kunsten geplaatst en in de loop der jaren nauwelijks meer voor publiek opengesteld. Het excuuus? Een gebrek aan bewaking!  

Toejuichingen voor Congomunument
Naast het paviljoen werd tezelfdertijd een Rotonde gebouwd met een minaret. Dit Pavillon Oriëntale was bedoeld om de grootste attractie van de Wereldtentoonstelling van 1897 te huisvesten: een panoramisch schilderij van Emile Wauters, 'Cairo en de boorden van de Nijl', 114 meter lang en 4 meter hoog.

Iets verderop werd het Congo-monument opgericht. Ter herinnering aan de Belgische gesneuvelden bij de kolonisering van Congo. Dit beeldhouwwerk van Thomas Vincotte werd in 1921 met gejuich ontvangen. Hij werd zelfs in de adelstand geheven. Wat een verschil met de kunstenaar Jef Lambeaux…

Brussel_congo-monument 

Koning Boudewijn
Driekwart eeuw later schonk koning Boudewijn de grond waarop het tempeltje en de Rotonde staan, aan Saoedi Arabië (als dank voor bewezen diensten – wapenaankopen - …). De Saoedi’ s vonden het reliëf meer dan schandalig en wilden het paviljoen afbreken. Daar is het gelukkig nooit van gekomen. In 1978 werd de Rotonde echter wel ingewijd als Islamitisch centrum en Grote Moskee, in aanwezigheid van koning Boudewijn en koning Fayad. Wat er met het panorama-doek is gebeurd is onbekend.  

Praktische informatie:
Adres: Parc du Cinquantenaire, 1000 Brussel Het Hortapaviljoen is geopend van eind maart tot eind oktober. Openingstijden: woensdag van 14.00 tot 16.00 uur (1ste woensdag van de maand = gratis toegang) en tijdens het weekend (14.00-16.45 uur).

Tickets zijn verkrijgbaar aan de kassa van het Jubelparkmuseum en geven ook toegang tot de vaste verzameling van het Jubelparkmuseum. Rondleidingen voor groepen mogelijk. Reserveren via +32 (0)2/741 72 15 (tijdens de kantooruren). Meer informatie over het Hortapaviljoen en het Jubelparkmuseum vind je op de website van het museum. En meer informatie over het park en haar musea vind je hier.

Locatie

Reageer op dit artikel
Mail de redactie
Share dit artikel op Facebook!
Tweet dit artikel op Twitter!
Deel dit artikel!


Brussel in 4K

Mooie video over Brussel en haar bezienswaardigheden.