Mijnbouw en Kunst in de Borinage

Op een kleine 80 kilometer ten zuiden van Brussel ligt één van de meest uitzonderlijke mijnbouwcomplexen van Wallonie: Le Grand Hornu in Boussu. Gelegen in de Borinage, ooit één van de armste streken van Belgie, is het mijnbouwcomplex inmiddels een museum (sinds 2002) en erkend UNESCO Werelderfgoed (2012).

Ooit was ‘Le Grand Hornu’ een trendsettend 19de eeuws industrieeel complex. Het hart van het complex bestaat uit neo-klassieke mijngebouwen, gelegen rond twee binnenpleinen op een rechthoekig terrein. Hier omheen liggen zes straten met arbeiderswoningen, gemeenschappelijke voorzieningen en het ‘kasteel’ dat de architect/hoofbestuurder DeGorge voor zichzelf liet bouwen.



Op hetzelfde terrein opende in 2002 ook het MAC (Musée d’Art Contemporain) haar deuren in het gerestaureerde ingenieursgebouw plus moderne aanbouw (ontworpen door de architect Pierre Hebbelinck) en organiseert CID (Centre d'Innovation et de Design) er designtentoonstellingen.

Een (mid-)dagje zoet
Je kan makkelijk een (mid-)dagje zoet brengen in Le Grand Hornu. Het complex is geopend van dinsdag tot en met zondag van 10.00 uur tot 18.00 uur. Naast de hoofdattracties zijn er een restaurant en een bistro om even te pauzeren en een hapje te eten.

Het menu van het restaurant l’Ubiquité is gebaseerd op de Franse culinaire traditie. Het restaurant is smaakvol ingericht in de lokalen die vroeger dienst deden als werkplaatsen. De gewelfjes in rode baksteen staan in harmonieus contrast met de betonnen vloer. Een prima plek voor een uitgebreide lunch. L’Ubiquité is tot 15.00 uur geopend.

Voor een tussendoortje kan je terecht in de Bistro (open tot 18.00 uur). Deze ‘cafetaria’ is gevestigd in de voormalige Salle des Pendus. Dit was de ruimte waar de mijnwerkers vroeger hun werkkleding aan de zoldering ophingen. Je hebt hier de keuze een veelheid aan belegde broodjes, salades, quiches, verse soep en een dagschotel. Ook worden diverse bieren en wijnen aangeboden.

Een combiticket inclusief audiogids (10 euro voor volwassenen) geeft toegang tot zowel het mijnbouwcomplex, als het MAC's en CID.



Stukje sociale geschiedenis
Het verhaal van Le Grand Hornu begint eind 18de eeuw. Charles Godonnesche verwerft de rechten om steenkool te mogen ontginnen rond Quaregnon en Boussu (Le Grand Hornu) . Door financiële en exploitatieproblemen verkoopt zijn weduwe in 1810 de concessie aan een kolenhandelaar en filantroop uit Rijsel, Henri DeGorge.

Winstgevende kolenlagen
DeGorge herstart de productie, vergroot de concessie en boort extra putten. Aanvankelijk zonder succes maar bij de vijfde put stuit hij op winstgevende kolenlagen. Nu kon het echte werk beginnen. Het bleek echter lastig om personeel te werven en daarom bouwde DeGorge een speciale woonwijk. Een voor de tijd revolutionair idee.

Arbeiderswijk
De wijk bestond uit 425 bakstenen huizen gelegen aan zes rechtlijnige geplaveide straten, waarvan vier de omtrek van de mijngebouwen volgen. De bouw begon in 1822. Elke woning bezat een bakoven, een waterput en een tuin. Alle woningen waren identiek en in dezelfde gele kleur geschilderd met onderaan een zwarte band. Alleen de meesterknechten hadden een afwijkende hoekwoning. Vandaag heeft één woning nog het originele kleurschema en karakter. De andere zijn verbouwd met nieuwe ramen, deuren en garagepoorten.

Gemeenschapsvoorzieningen
De huur, ingehouden op het loon, bedroeg per week één dagsalaris. In de wijlk bevonden zich gemeenschapsvoorzieningen, zoals een jongens- en een meisjesschool (verplicht voor kinderen tot 12 jaar), een vrijwel gratis ziekenhuis (afgebroken), een feestzaal en een park met een muziekkiosk. Met 1000 tot 1500 werknemers behoort de mijn tot de voornaamste van de streek.

Mijnschachten
Tussen 1778 en 1843 werden rond de wijk twaalf schachten geboord. De diepste schacht ging tot 998 meter. Vandaag zijn alleen de terrils (de steenhopen) van schachten 9 en 12 over.

In 1831 vindt de opening van de machinezaal plaats en een jaar later bereikt de productie 120.000 ton. In datzelfde jaar sterf DeGorge aan cholera. Zijn weduwe,Eugénie Legrand neemt de leiding over. Dit is een grote uitzondering in een tijd waarin slechts drie vrouwen zich baas mogen noemen van een industriële onderneming.

Sloop dreigt
In 1843 richten de erfgenamen de ‘Société civile des Usines et mines de houille du Grand-Hornu’ op. Een eeuw later (1954) komt aan de ontginning van steenkool een einde. Arbeiderswoningen worden te koop aangeboden waarbij de huurders,met name arbeiders van de mijn, een voor-kooprecht krijgen. In de hoop er munt te slaan, roven arbeiders het mijnbouwcomplex leeg.

Het complex raakt in verval en in 1969 beslist een Koninklijk Besluit tot sloop. Om dit te voorkomenn koopt de plaatselijke architect Henri Guchez het complex voor een symbolisch bedrag, zodat wij nu in staat zijn dit unieke stukje geschiedenis zelf te ervaren.

Le Grand-Hornu
Rue Sainte-Louise 82, Hornu

Openingstijden: van dinsdag tot en met zondag van 10.00 tot 18.00 uur.
Toegangsprijs: 8 euro per volwassene, 10 euro inclusief audio-gids (ook in het Nederlands). Kinderen onder de zes jaar zijn gratis en elke eerste zondag van de maand is de toegang voor iedereen gratis. In periodes van op-en aflouw van tentoostellingen zijn bepaalde zalen niet toegankelijk.

Bereikbaarheid per auto:
Via de E19 autosnelweg Brussel-Parijs / E42 Rijsel-Luik, afrit 25 ‘Saint-Ghislain-Tertre-Hornu’, richting Saint-Ghislain, Hornu. Volg de borden naar de ‘Site du Grand-Hornu’.
Bereikbaarheid per trein:
de dichtsbijgelegen stations zijn die van Saint-Ghislain en Bergen (Mons). Aan het station van Bergen kan je de buslijnen 7 en 9 of en taxi nemen. Aan het station van Saint-Ghislain kan je buslijn 7 of en taxi nemen.

TIP: Vincent Van Gogh Wandeling
Het is mogelijk om een rondwandeling te maken (15 kilometer) van Grand Hornu, door een stuk Belgische mijnbouw- geschiedenis met bijhorend landschap, naar Wasmes waar Vincent van Gogh van 1878-1879 gewoond heeft.

Vincent van Gogh woonde korte tijd als predikant in Wasmes, dat nu Colfontaine heet. Hier ontdekte hij dat hij schilder wilde worden en zette hij de eerste stappen in die richting. Het huis stond er lange tijd vervallen bij, maar in het kader van het Vincent van Gogh-jaar is het gerenoveerd en toegankelijk voor het publiek.

Op zijn 27ste vertrok Vincent van Gogh naar de Borinage, de arme mijnwerkersstreek in het zuiden van België. Hij kreeg woonruimte in Rue Wilson 221, een huis dat destijds het eigendom was van boer Jean-Baptiste Denis. Er lijkt in 137 jaar ogenschijnlijk weinig veranderd. In heel het dorp staan de lage huizen van toen nog bijeen en geven onverminderd een beeld van armoede, versteend in rossig baksteen. In de Borinage slaagde Vincent van Gogh er niet in de mijnwerkers religieus bezielen. Maar hij vond hier wel inspiratie om schilder te worden. Hij ging erheen om te prediken en kwam ervandaan om kunstenaar te worden.

Het Van Gogh Huis
Rue du Pavillon 3, Cuesmes

Openingstijden: dinsdag tot en met zondag van 12.00 tot 18.00 uur.
Toegangsprijs: 4 euro (of met korting).

Reageer op dit artikel

Mail de redactie

Deel dit artikel!