Grootste 'art-deco' kerk ter wereld ligt in Brussel
Eén van de meest gezichtsbepalende monumenten van Brussel is de ‘Nationale Basiliek van het Heilig Hart’, ook wel bekend als de Basiliek van de Koekelberg, een kerk op de grens van Koekelberg en Ganshoren. De basiliek is een indrukwekkend art-deco monument en de op vijf na langste kerk ter wereld (waarbij hij o.a. de Sint Pieter in Rome en de St Paul’s in Londen nog voor moet laten gaan).
Aan de wieg van de bouw van de basiliek stond de koning-bouwheer Leopold II. Zijn idee was om ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van de Belgische onafhankelijkheid een kerk te bouwen die de vergelijking met de Sacré Coeur van Parijs glansrijk kon doorstaan. Aangezien de Sacré Coeur op een heuvel in Montmartre ligt koos Leopold ook voor een heuvel in Brussel en dat werd de Koekelberg.
Bouw lag jarenlang stil
Een commissie koos voor een ontwerp van de Leuvense architect Pierre Langerock die een neogotische kathedraal ontwierp. Op 12 oktober 1905 legde koning Leopold II de eerste steen van de nieuwe kerk. Pas in 1909 startten de funderingswerken. Maar met het overlijden van koning Leopold II in datzelfde jaar liep het project vertraging op. En door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog bleven de werken jaren stilliggen.
Toen men eindelijk besloot de kerk af te maken was het eerste ontwerp qua stijl alweer verouderd. Op initiatief van een monnik van de ‘l’ecole d’art’ werd de Gentse architect Albert van Huffel gevraagd en die maakte een ontwerp in art-deco stijl.
Verrassend warme sfeer
De art-deco kenmerken bestaan uit een klare en duidelijke lijn, opgebouwd uit compacte en eenvoudige volumes in baksteen, metselwerk en natuursteen. De structuur van het gebouw is volledig in gewapend beton, waarbij geglazuurd terracotta als bekisting is gebruikt.
De geglazuurde terracotta als decoratief element creëert in het gebouw een verrassend warme sfeer. De glasramen, mede verantwoordelijk voor het warme licht, kwamen er vanaf 1937. Ze zijn meegegroeid met de trage bouw en naarmate er meer giften van de gelovigen, de christelijke organisaties en de verenigingen volgden.
De ontwerpen werden op karton gezet door een tiental van de grote glazeniers die halfweg de 20e eeuw in België werkzaam waren. De kwaliteit van de glasramen is daarom vrij uiteenlopend. De belangrijkste kunstenaars die meewerkten aan de glasramen in de basiliek zijn Anto-Carte, Louis-Charles Crespin, Jan Huet, Michel Martens, Jean Slagmuylder en Pierre Majerus.
Het Panorama
Uiteindelijk werd de kerk in 1951 plechtig ingewijd en kreeg hij in 1952 van paus Pius XII de titel Basilica Minor. Vanwege de enorme afmetingen van de basiliek kan de ruimte voor velerlei doeleinden gebruikt en afgehuurd worden. Kerkelijke vieringen vinden er nog elke dag plaats.
Wat een bezoek vooral de moeite waard maakt, naast uiteraard het unieke art-deco in- en exterieur, is het Panaroma op ruim 50 meter hoogte dat een uniek uitzicht biedt over Brussel en Brabant. Bij mooi weer reikt het zicht tot aan de kathedraaltoren in Mechelen en het hellend vlak van Ronquières!
Twee musea
In het gebouw zijn ook nog twee musea gehuisvest: het Museum voor Moderne Religieuze Kunst en het Museum van de Zwartzusters.
In het Museum voor Moderne Religieuze Kunst zijn beelden en schilderijen te zien uit de collectie van een soortgelijk museum van het bisdom Brugge. Het betreft vooral werk van kunstenaars voor wie ‘religie’ vaak een belangrijke inspiratiebron was. Bijvoorbeeld het ‘kerstschilderij’ van Albert Servaes (de eerste Belgische expressionist) en het bronzen Christushoofd van Constant Permeke. Veel aandacht is er voor kunstwerken uit het laatste decennium van de 20ste eeuw en voor onze eigen tijd.
In het Museum van de Zwartzusters zijn schilderijen uit de Vlaamse School (16de tot 19de eeuw) te zien, meubels en kunstvoorwerpen uit de 17de tot 19de eeuw, Vlaamse religieuze beelden van de 14de tot de 19de eeuw, vaatwerk (17de tot 19de eeuw) en Bussels en Vlaams kantwerk uit de 18de en 19de eeuw. De objecten zijn afkomstig uit de ‘inboedel van het klooster van de Zwartzusters.
De zusters vinden hun oorsprong in een late uitloper van de middeleeuwse armoedebeweging: de Cellieten. Door een noodgedwongen verhuizing van het klooster uit het centrum van Brussel (in 1998) kwam een deel van het bezit in handen van de ‘Vrienden van de Nationale Basiliek’. En zij richten er vervolgens een museum mee in.
Nationale Basiliek van het Heilig Hart
Koekelberg
Museum voor Moderne Religieuze Kunst
Openingstijden: donderdag, vrijdag en zondag van 14.00 tot 16.00 uur en op afspraak.
Museum van de Zwartzusters
Openingstijden: woensdag van 14.00 tot 16.00 uur en op afspraak.
Voor Panoramabezoekers zijn de beide musea gratis.
Openingstijden Panorama: ’s zomers van 9.00 – 17.00 uur (laatste ticket om 16.30 uur) en ‘s winters van 10.00 – 16.00 uur (laatste ticket om 15.30 uur)
Toegangsprijs van het Panorama: 5 euro per persoon, 4 euro voor groepen van minimaal 10 personen.
Zowel de musea als het Panorama zijn bereikbaar met een lift.